Door Susanne Duijvestein, sustainable uitvaartbegeleider van Bijafscheid
Als je denkt aan een begraafplaats, wat zie je dan voor je? Een verzameling van grafstenen, dicht op elkaar? Of zie je iets groens? Sinds enkele jaren kent ons land een alternatief: natuurbegraven. Een graf in een wijds natuurgebied, met flora en fauna en eeuwige rust. Lees hier meer over dit nieuwe uitvaartfenomeen.
Natuurbegraven
Het is nog relatief onbekend: natuurbegraven. Maar het alternatief voor regulier begraven maakt een snelle opmars bij natuurliefhebbend Nederland. Bij een natuurbegraafplaats liggen de graven in een natuurgebied: een bos of een heidegebied bijvoorbeeld. De plaats waar wordt begraven, wordt zo min mogelijk verstoord en zo natuurlijk mogelijk onderhouden. Natuurbegraafplaatsen kennen, in tegenstelling tot reguliere begraafplaatsen met uitsluitend tijdelijke grafrechten, eeuwige grafrust.
Natuurbegraafplaats Heidepol, midden op de Veluwe
De achtergrond van natuurbegraven is de wens om meer verbinding tussen mens en natuur, om het lichaam milieubewust en minst natuurverstorend aan de natuur terug te geven. Hierbij kunnen ecologische, spirituele of religieuze aspecten een rol spelen, maar ook de beleving van het begraven als rituele handeling en de troostende schoonheid van de plek waar begraven wordt: de laatste rustplaats in de vrije natuur.
Scheppen van de natuur
Een andere achtergrond is dat natuurgebied in ons dichtbevolkte Nederland onder druk staat, of eigenlijk met name de financiering ervan. Natuurbegraven biedt een financieel model voor het behoud van natuur, of zelfs vaker nog voor het opnieuw scheppen van natuur om de leefomgeving en biodiversiteit te verbeteren. Meerdere natuurbegraafplaatsen waren oorspronkelijk productiegebieden voor bijvoorbeeld hout of voedsel.
“Je kunt er verschillende kikker- en paddensoorten vinden, en zelfs salamanders voelen zich er thuis. Ook Canadese ganzen en wilde eenden laten zich geregeld horen op Schoorsveld, net als verschillende buizerdkoppels. Andere bijzondere vogel- en insectensoorten op Schoorsveld zijn onder meer de rietzanger, de zilverreiger, ijsvogels, libellen en waterjuffers.” —Natuurbegraafplaats Schoorsveld
Zo was natuurbegraafplaats Hillig Meer in Drenthe oorspronkelijk een productiebos voor hout. Het werd 100 jaar geleden gesticht door een familiebedrijf voor hun meubelfabriek en staat vol tientallen metershoge Douglas sparren. Sinds de omvorming naar natuurbegraafplaats is het bosbeheer gericht op vergroting van natuurwaarden en omvorming naar gemengd bos. De percelen krijgen meer leeftijdsvariatie, worden soortenrijker en krijgen meer structuur. Er zijn nu acacia’s, eiken, kastanjes, grove dennen en diverse vruchtdragende bomen te vinden.
Natuurbegraafplaats Hillig Meer
Ook natuurbegraafplaats Schoorsveld in Heeze heeft een andere geschiedenis: vroeger was dit grotendeels heide waar de boeren hun vee lieten grazen. In het begin van de vorige eeuw werden grote delen van de heide ontgonnen en vervolgens ontstond een productiebos met naaldhout. Inmiddels is het bestemd als natuurbegraafplaats en met het aanplanten van een gemengd loofbos met grote open stukken met schraal grasland en heide, laat Schoorsveld het cultuurhistorisch landschap weer opbloeien. Allerlei struiken worden teruggebracht, zoals de hazelaar, de lijsterbes en de vlier. Door de natuur zorgvuldig te beheren, ontstaat letterlijk nieuw leven. “Planten en dieren huisvesten zich in een razend tempo in de vennen; je kunt er verschillende kikker- en paddensoorten vinden, en zelfs salamanders voelen zich er thuis. Ook Canadese ganzen en wilde eenden laten zich geregeld horen op Schoorsveld, net als verschillende buizerdkoppels. Andere bijzondere vogel- en insectensoorten op Schoorsveld zijn onder meer de rietzanger, de zilverreiger, ijsvogels, libellen en waterjuffers.”, aldus natuurbegraafplaats Schoorsveld.
Opgaan in het landschap
Waar graven op reguliere begraafplaats in rechte rijen langs verharde paden liggen, zijn de graven op natuurbegraafplaatsen onregelmatig verspreid over het gebied. Tussen de graven is meer ruimte, er zijn geen hekken of afrasteringen en ook geen grafstenen. Om op te gaan in een natuurlijk en biodivers landschap zijn graven op natuurbegraafplaatsen doorgaans sober uitgevoerd en niet zichtbaar gemarkeerd, families kunnen een graf met gps vinden. Sommige natuurbegraafplaatsen staan kleine markeringen toe met ornamenten, bloemen, zwerfkeien of kleine houten bordjes.
Ook de ceremoniegebouwen gaan in het landschap op. Ze zijn gemaakt van natuurlijke materialen en vaak in organische vormen. Ook het interieur communiceert doorgaans met de omgeving: naturel tinten, veel hout en wollen kussentjes. Vergeleken met de doorsnee oubollige aula’s van crematoria, is dit een werkelijke verademing. Troostend.
Strikte maatregels
Zo zorgvuldig als er voor het landschap gezorgd wordt, zo strikt zijn de regels ten aanzien van de materialen die het graf in mogen. Zo zijn er heldere eisen over de kleding. Dit mag enkel van natuurtextiel zijn, zoals hennep, linnen, zijde of wol.
En uiteraard geldt hetzelfde voor de kist of een ander omhulsel, zoals een baar, mand of wade. Veel kisten in ons land zijn gemaakt van spaanplaat, dat verlijmd is met formaldehyde. Deze zijn niet toegestaan op natuurbegraafplaatsen. De kist dient van natuurlijk hout te zijn en er mogen geen metalen in aanwezig zijn. Bij voorkeur gaat het omhulsel nog beter op in de ecologie, zoals wilgentenen doen, een platte baar of natuurtextiel.
Het team van natuurbegraafplaats Maashorst
Laarzen aan
En dan de mensen. Bij de natuurbegraafplaatsen werken - hoe kan het ook anders - natuurliefhebbers. En wederom totaal anders dan bij de crematoria, lopen zij rond in buitenkleding, comfortabel en persoonlijk. Mét laarzen aan.
Die laarzen staan trouwens ook klaar voor alle gasten van een uitvaart, want die komen doorgaans wel van pas in ons land. Evenals paraplu’s.
De natuurlijke kleuren van de kleding zijn symbolisch voor de neutrale presentie van de medewerkers. Rondom de ontvangst, de ceremonie, het begraven en de samenkomst na afloop voel je hun aanwezigheid, maar ze blijven gepast op de achtergrond. Dat is erg fijn bij een uitvaart, want daarmee staan de overledene, diens leven en de familie nog meer centraal.
Waar zijn natuurbegraafplaatsen?
Helaas zijn er nog niet zo veel natuurbegraafplaatsen in Nederland, en bovendien bevinden ze zich allemaal in het oosten van het land.
Dus nog geen natuurbegraafplaatsen in de westelijke regio’s. Wel zijn er voorbereidingen gaande om ook in de Randstad natuurbegraafplaatsen te starten, onder meer bij Alkmaar (Geestmerloo) en Rotterdam (De Bonnenpolder).
Ook zijn er diverse reguliere begraafplaatsen die een gedeelte van hun gebied hebben bestemd als ‘natuurgraven’. Deze graven zijn aangelegd in een natuurlijker ontwerp met divers groen en ecologische materialen, maar de principes van natuurbegraafplaatsen zijn niet aan de orde. Mocht je geïnteresseerd zijn in een graf in de natuur, met eeuwige rust, dan is het mogelijk om alvast in gesprek te gaan met een natuurbegraafplaats. Je kunt zelfs al een plek reserveren voor later.