Sobunfu Somé was een begaafde storyteller en student van het leven. Haar diepe inzichten rondom onze menselijke hoogtes en dieptepunten kwamen voort uit een combinatie van traditionele Afrikaanse wijsheden en haar uitdagende levenservaringen in het Westen. In dit artikel schrijft ze over het omarmen van rouw en verdriet de kracht heeft om onze diepste wonden te helen.
Ons overgeven aan verdriet heeft de kracht om onze diepste wonden te helen
Voor veel mensen is verdriet een optie. Als ik naar mijn eigen leven kijk besef ik dat rouw geen optie is, maar een kwestie van overleven. Eigenlijk is verdriet gedurende mijn hele leven een belangrijk thema geweest. Van het huilen om eten als kind, tot het verwerken van diepe pijn naarmate ik ouder werd. Mijn vroegste herinnering aan diepe rouw was toen ik een klein meisje was, ongeveer 5 of 6 jaar oud. Een van mijn speelkameraadjes overleed. Ik was zo in de war, vooral toen mij werd verteld dat ik hem nooit meer zou zien. Ik was lang in rouw wilde gewoon niet accepteren dat mijn vriendje er niet meer was. Elke dag ging ik naar buiten in de hoop met hem te spelen. Op dat soort momenten herinnerde mijn omgeving mij liefdevol: "Weet je nog dat hij stierf?" En dan waren ze er voor me en rouwden we samen. En hoewel ik lang in rouw was, meer dan een jaar, werd het geaccepteerd als een normaal onderdeel van het leven. Mij werd nooit gevraagd: "Ben je nou nog niet klaar met rouwen?" De vraag was eerder: "Heb je genoeg verdriet gehad? Heb je genoeg gehuild?"
In mijn gemeenschap, de Dagara-stam uit Burkina Faso in West-Afrika, weten we dat het nodig is om te rouwen over de dingen die er niet meer zijn of ons niet langer dienen. Als ik rouw, word ik omringd door familie die me verzekert dat het rouwen de moeite waard is en dat ik zoveel en zo lang mag rouwen als ik wil. Want als mens ervaren we conflicten, geliefden die doodgaan of lijden, dromen die niet uitkomen, ziektes die ons overkomen, relaties die verbroken worden en onverwachte natuurrampen. Het is dan zo belangrijk om te weten hoe we die pijn kunnen los laten en onszelf kunnen hernieuwen. Want door aan oude pijn vast te houden wordt pijn alleen maar groter. Zelfs tot het punt dat het onze creativiteit, onze blijdschap en onze verbinding met de mensen om ons heen onderdrukt. Het kan ons zelfs doen sterven. Daarom gebruikt mijn gemeenschap rouwrituelen om onze wonden te genezen en ons door verdriet open te stellen voor de roeping van de ziel. Totdat ik naar Amerika verhuisde dacht ik dat dit perspectief op verdriet voor iedereen normaal was.
Collectief verdriet
Ik was in mijn late tienerjaren toen mijn grootmoeder overleed. Ik werd overmand door zo'n verwoestend verdriet dat ik het niet kon loslaten. Ik zat vast in een gevoel van woede, verraad, razernij. Ik kon niet begrijpen waarom mijn grootmoeder mij dit aan zou doen. Iedereen om me heen was in rouw. En hoewel ik niet bij het afscheid kon zijn, werd er een plaats voor me gemaakt. Men zorgde voor elkaar tijdens episodes van intens verdriet. Gelukkig werd de voor ons gebruikelijke 72 uur rouwtijd verlengd tot vijf dagen. Hoewel ik later begon met rouwen, heb ik nooit ontevredenheid gevoeld van de mensen om me heen. Toen iedereen klaar was had ik nog veel te rouwen en waren er nog steeds mensen om me te steunen. Het is voor ons normaal dat mensen om je heen ook beginnen te rouwen als jij dat doet. We weten dat wanneer je pijn hebt, het geen persoonlijke pijn is, het is een pijn van de hele groep. We ervaren een collectief delen, zodat een individu niet al het gewicht van het lijden hoeft te dragen.
Vele jaren later toen ik in de VS was had ik een relatie crisis. Ik voelde me bijna alsof ik doodging. Ik realiseerde me dat ik me alleen voelde in mijn rouw. Mijn geest, hart en ziel waren voortdurend in conflict. Want zoals dat daar gebruikelijk was, was ik niet gewend om een intellectuele uitleg te geven over mijn rouw. Gelukkig vond ik steun bij een van de vele gemeenschappen en toen ik terug thuis kwam voegde mijn gemeenschap zich met mij om samen te rouwen en voelde ik me een stuk lichter. Want er hangt een prijs aan het niet uiten van verdriet. Het is zoiets als je nooit je kleding zou wassen. De uitlaatstoffen van het lichaam hopen zich op en alles begint te stinken. Dit zelfde gebeurd er met emotionele en spirituele uitlaatstoffen. En hoe meer uitlaatstoffen er naar boven komen, hoe meer we de neiging hebben om andere de schuld te geven of pijn te doen. Mensen doen nooit andere mensen pijn uit geluk. Mensen doen andere mensen pijn omdat zij ook in pijn zijn.
Onderdrukt verdriet
Er kan zoveel verdriet in ons aanwezig zijn dat we de onuitgesproken emoties niet meer voelen. Want pijn dat niet wordt geuit verwondt de ziel en kan rechtstreeks in verband worden gebracht met innerlijke leegte, emotionele verwarring, om nog maar te zwijgen van de vele ziektes die we in ons leven ervaren. Veel mensen lijden aan medische aandoeningen die direct verband houden met verdriet.
Rouwen, zowel privé als in de gemeenschap, heeft veel wetenschappelijk bewezen gezondheidsvoordelen, van het verlagen van de bloeddruk, risico's op hartaanvallen, tot simpelweg een betere kwaliteit van leven. Daarom moeten we verdriet niet zien als een vreemde entiteit, een buitenaards wezen dat moet worden vastgehouden of opgesloten, maar als een natuurlijk proces. En als de ontvanger van iemand anders zijn of haar verdriet moeten we ook begrijpen dat het oké is wanneer iemand pijn uit.
In de wereld van vandaag dragen de meesten van ons verdriet met zich mee zonder dit te weten. We zijn op zeer jonge leeftijd getraind om niet te voelen. In het Westen wordt ons vaak geleerd dat brave kinderen zich groot houden. En huilen in het bijzijn van anderen is not done. We leren ons verdriet op te delen omdat het uiten op een onwenselijke plek alleen maar tot meer verdriet leidt. En daarbij wordt geleerd dat de mensen die het dichtst bij ons staan ons niet kunnen houden wanneer we verdriet hebben.
Openlijk rouwen
Ik geloof dat de toekomst sterk afhangt van de manier waarop we met ons verdriet omgaan. Positieve uitingen van ons verdriet zijn genezing. Het gebrek aan uiting van ons verdriet of de ongepaste vrijlating ervan ligt echter aan de basis van het algemene ongeluk en de depressie die mensen voelen, die allemaal leiden tot oorlog en misdaden.
Als mens worden we geboren met de inherente wetenschap over hoe we moeten rouwen. Van nature huilen we om ons beter te voelen en om onszelf te ontlasten. Ik denk dat wanneer er een manier zou zijn waarop iedereen openlijk zou kunnen rouwen dit ook de kloof tussen menselijke verschillen, zoals rassenhaat, zou verminderen. Want als je in de aanwezigheid bent van iemand die verdriet heeft zie je geen kleur meer, het is een universele taal. We hebben allemaal pijn. Het is niet nodig anderen de schuld te geven. Schuld en schaamte komen voort uit het niet goed kunnen uiten van ons verdriet. Maar hoe kunnen we doen alsof we gelukkig, vredig en liefdevol zijn als we zoveel pijn en verdriet hebben?
Er zijn dingen die we in de samenleving kunnen doen om te helen. We zouden kunnen beginnen om zowel ons eigen verdriet als andermans verdriet te accepteren. We zouden openbare ruimtes kunnen creëren. Ik heb dit gezien in verschillende gemeenschappen in de Verenigde Staten en het werkte. Kerken kunnen ruimtes maken waar mensen kunnen rouwen. Een van mijn visies is om de plaatsen waar grote misdaden zijn gepleegd te transformeren in heiligdommen waar mensen kunnen rouwen. Ik stel me Memorial Day niet voor als een dag van barbecueën, maar als een dag waarop we als gemeenschap kunnen omgaan met onze dagelijkse wrijvingen, verliezen en verdriet.
Gemeenschappelijk rouwen biedt iets dat we niet kunnen krijgen als we alleen rouwen. Gemeenschappelijk rouwen stelt ons in staat een niveau van genezing te ervaren dat diep, helend, en bevrijdend is, want ieder van ons heeft een fundamenteel recht op die echte liefde, vrijheid en geluk.
Met dank aan: http://www.sobonfu.com/
Vol gratie bezat Sobonfu een charme en bescheidenheid waarmee ze haar luisteraars diep kon raken. Haar boodschap over het belang van gemeenschap en rituelen bezit nog steeds de kracht en waarheid die Alice Walker beschrijft als "wijsheden die ons kunnen helpen met het helen van dingen die onze moderne westerse wereld heeft gebroken".