Door Susanne Duijvestein, sustainable uitvaartbegeleider van Bijafscheid
Wat als je na dit leven voeding kunt zijn voor nieuw leven? En planten, bomen, micro-organismen en kleine diertjes gedijen dankzij jouw restanten? Als eerste plek ter wereld heeft de staat Washington in april 2019 humusatie toegestaan: composteren tot vruchtbare humus voor eindeloze nieuwe levenscycli. Ook dichterbij in België wordt geëxperimenteerd met het natuurlijke alternatief voor begraven en cremeren. Interesse om eeuwig voort te leven?
Begraven of verbranden
Van alle levende wezens op aarde is de mens de enige die probeert te ontsnappen aan het ontbindingsproces. In de natuur is het namelijk onvermijdelijk: het dode lichaam ontbindt en wordt daarbij geholpen door bacteriën, schimmels, insecten, aas-etende zoogdiertjes en vogels. Een bonte verzameling van leven die smakelijk profijt heeft van de dood, allemaal genietend van een eigen onderdeel van de dis, allemaal een nuttige rol.
Naast natuur is er cultuur. Om rituele, emotionele en hygiënische redenen kent de mensheid een lange begrafenis- en verbrandingstraditie. Met zoveel mensen op deze planeet is het immers maar beter dat er niet overal lijken open en bloot liggen te vergaan. Het zou ons ziek maken, dus we moesten er wel iets op bedenken. Onder de grond dus, of verbranden. Interessant is dat we in de loop van de geschiedenis in delen van de wereld de kist introduceerden. Feitelijk hebben we hiermee de natuur buitengesloten en het ontbindingsproces geblokkeerd. En interessant is ook dat het begraven zodanig diep gebeurt, namelijk six feet under waar amper bodemleven meer is, dat ons lichaam niet wordt opgenomen door de natuur.
Begraven en verbranden zijn wereldwijd de voornaamste vormen van lijkbezorging, maar zeker niet overal. Zo is het in de hooggebergten van Tibet, China en Iran vanwege de kou en het gebrek aan bomen een praktische noodzaak om het lichaam over te geven aan de natuur, en te laten opeten door aasgieren.
Maar terug naar humusatie: wat belooft dit dan voor alternatief te zijn?
Beelden afkomstig van Humusatie.be
Humusatie
In België wordt momenteel geëxperimenteerd met humusatie. De initiatiefnemers beschrijven het als een gecontroleerd proces waarbij het lichaam van de overledene wordt verteerd dankzij de micro-organismen uit een compost van houtsnippers, waarbij de stoffelijke resten transformeren tot vruchtbare compostgrond. Composteren dus, zoals we met ons gft-afval doen. En zoals het bedoeld is in de natuur.
De experimenten met humusatie in België vinden plaats in een beschermd openluchtlaboratorium. De overledene wordt gewikkeld in een lijkwade van een ecologisch afbreekbare stof, zonder kleding en sieraden. Het lichaam wordt geplaatst op een bed van gesnoeid hout en gemalen bruinkool, geïmpregneerd met regenwater met een compoststarter. Vervolgens wordt het lichaam bedekt met een laag compost van plantaardige, gehakselde materie. Humusatie voltrekt zich dus boven de grond in plaats van onder, maar heeft als afscheidsritueel gelijkenissen met begraven. En de hoop vormt een ‘monument’ voor de overledene, waar eventueel bloemetjes bij geplant kunnen worden om het mooi en persoonlijk te maken.
Na ongeveer drie maanden is de hoop al sterk in omvang afgenomen, het vlees van het lichaam is namelijk verteerd door ontelbare micro-organismen en bodembacteriën. De eiwitten van het vlees zijn opgenomen door de natuurlijke polymeren van de cellulose uit het plantaardig materiaal en vormen humus. Wat verder is overgebleven, zijn de botten (en eventuele metalen prothesen en andere niet-biologisch afbreekbare materialen welke worden verwijderd) en deze worden verpulverd. Hieraan worden klei en biologisch-dynamische preparaten toegevoegd en het vochtgehalte wordt aangepast. Met dit mengsel wordt het monument weer opgebouwd. Na negen maanden verder composteren zijn de stoffelijke resten omgevormd tot een gezonde en vruchtbare humus, rijk aan allerlei mineralen om nieuw leven mee te voeden.
De familie van de overledene kan na ongeveer twaalf maanden de ‘supercompost’ ophalen. De presentatie is ongetwijfeld mooier, maar in feite een zak potgrond. Het kan worden gebruikt op eigen erf, bijvoorbeeld om een nieuwe boom mee te planten ter nagedachtenis aan iemands leven, of om verarmde bodems in andere delen van de wereld meer voeding te geven.
Mooi concept toch?
De toekomstige composteer-faciliteit in Washington, ontworpen door architectenbureau Olson Kundig
Recompose
Ook in Seattle wordt geëxperimenteerd met humusatie. Sterker nog, afgelopen april heeft de staat Washington humusatie officieel gelegaliseerd als alternatief voor begraven en cremeren. Per mei 2020 zal dit in de praktijk worden gebracht. Initiatiefnemer Katrina Spade van het Recompose vertelt: “Our bodies are full of potential. We have nutrients in us and there’s no way we should be packed into a box that doesn’t let us go into the earth. Decay and decomposition are amazing processes we are terrified of because they might seem icky and scary — your body aging, your food rotting — but without those processes, we would not be alive.”
Geholpen door de crowd via Kickstarter is Spade (van huis uit architect) met haar team de faciliteit aan het ontwikkelen waar het moet gaan plaatsvinden. Anders dan in België, vindt het humusatieproces plaats in geïsoleerde individuele ronddraaiende cabines, eveneens voorzien van houtsnippers en allerlei compostculturen.
beelden van Olson Kundig
Komt het naar Nederland?
Dat is de vraag. Inmiddels is humusatie in Washington gelegaliseerd, en dat nieuws kreeg in Nederland volop aandacht. In België is het nog niet toegestaan, en bevindt het zich nog in de experiment- en lobbyfase.
De interessante gelegenheid doet zich nu voor dat de Nederlandse Wet op de Lijkbezorging wordt geactualiseerd. Hoogstwaarschijnlijk gaat bij deze actualisatie resomeren oftewel alkalische hydrolyse worden toegestaan. Dit is het oplossen van het lichaam in een loogbad. Maar de wetswijziging zou ook een goede kans kunnen zijn om humusatie mogelijk te maken, of in ieder geval ruimte te gaan bieden voor experiment.
Het vraagt onmenselijk veel geduld en doorzettingsvermogen, maar volgens mij zijn er in ons land genoeg mensen die geven om de planeet en nieuw leven mogelijk zouden willen maken. Because death is not the end.