Door Susanne Duijvestein, sustainable uitvaartbegeleider van Bijafscheid
Foto: Denim lijkwade/doodskleed van Wikkelgoed
Ooit nagedacht over wat je zult dragen als je dood bent? Vroeger was het in ons land gebruik om je doodshemd zelf te maken en te bewaren in je linnenkast, voor je weet maar nooit. Hoewel deze traditie is vergaan, herrijst het doodskleed in onze 21e eeuw als duurzamer alternatief voor de kist.
Het doodskleed
De linnenkast was eeuwenlang een statussymbool in ons land. Jonge vrouwen waren vaak jarenlang bezig met het prepareren van al hun linnengoed: hun uitzet voor als ze zouden trouwen. Deze schone nijverheid werd cultureel geprezen. Onderdeel van de linnenkast was vaak ook het doodskleed ofwel doodshemd. Dit kledingstuk maakte de jonge vrouw met de hand voor zichzelf en voor haar aanstaande.
De doodskleden hadden een eenvoudig ontwerp, vaak een recht lang hemd met driekwart mouwen. De stof was vrijwel altijd linnen, daar Nederland ooit de grootste vlasproducent ter wereld was. Het doodskleed werd voorzien van geborduurde initialen en het trouwjaar. Eenmaal af werd de naald vanuit bijgeloof ritueel verbrand. Jezelf geprikt hebben met de naald beloofde ook niet veel goeds.
Twee keer gedragen
De doodskleden werden twee keer gedragen: de eerste keer tijdens de huwelijksnacht en vervolgens werden de hopelijk met liefde gevulde kleden achterin de kast gelegd, dat ze maar lang niet nodig zouden zijn voor de tweede keer: in de kist.
De traditie heeft lang bestaan, maar is verloren gegaan na de Tweede Wereldoorlog. Alles wat met dood en verderf te maken had, werd na deze verschrikkelijke jaren op allerlei manieren weggeduwd uit het dagelijks leven. Zo ook de memento mori van het doodskleed. Soms kun je zo’n oud linnen doodskleed nog wel eens tegenkomen bij een antiekzaak of kringloopwinkel. Ook hebben veel regionale musea doodskleden in hun collectie, zoals hieronder te zien.
Doodshemd uit de collectie van het Fries Scheepvaartmuseum, met initialen I.S. en jaartal 1796 / Doodshemd uit de collectie van het Zuiderzeemuseum. Aan de binnenzijde van het hemd, onder de voorsplit de initialen SH in zwarte kruissteek / Doodshemd uit de collectie van het Fries Scheepvaartmuseum, met initialen I.S. en jaartal 1796
Hedendaagse betekenis van het doodskleed Hoewel de traditie van het zelf maken van het doodskleed dus verloren is gegaan, lijkt doodstextiel te herrijzen in onze huidige eeuw. Dit heeft te maken met een groeiend besef van de milieu-impact van uitvaarten, en het specifieke aandeel hierin van de doodskist. Wettelijk is het niet verplicht om een lichaam in een kist te leggen, en toch wordt menig boom gekapt om vervolgens na belastend transport te worden begraven of verbrand. Best zonde. Mits er natuurtextiel wordt gebruikt, zoals hennep, linnen, wol en biokatoen en mits dit verantwoord is geproduceerd, is een stoffen omhulsel een veel duurzamer alternatief.
Nog duurzamer is het om oud textiel te gebruiken voor een doodskleed. Als begrafenisondernemer sta ik vaak samen met de familie mooie lakens uit de kast te kiezen om deze over hun dierbare heen te leggen. Zo brengen we geen nieuwe spullen de wereld in en upcyclen we oud textiel tot een betekenisvolle nieuwe bestemming.
Workshops Design your own Death Shroud Samen met cultuurinstelling Mediamatic blaast Susanne het zelf vervaardigen van je doodskleed een nieuw leven in. Samen met een groep kunstenaars en designers organiseert zij een reeks workshops om je eigen doodskleed te gaan maken. Als voorbereiding voor als het zover is, maar vooral als betekenisvolle en helende bezigheid terwijl we samen in gesprek zijn over het leven. Het doodskleed mag er in onze individuele 21e eeuw helemaal uitzien zoals jij zelf wilt. Dus heb je niks met dat saaie witte linnen, maar druk jij jezelf uit met bombastische kleurrijke prints? Het is jouw feestje.